“മോദിയുടെ പ്രദർശനയാത്രകളെ ഉത്സവമാക്കുന്ന കാലത്ത്, രാഹുലിന്റെ സംവാദയാത്ര ലോകത്തിന്റെ മറുഭാഗത്ത് ഒരു ശബ്ദം ഉയർത്തുന്നു ശക്തിയുടെ രാഷ്ട്രീയത്തിന് പകരം മൂല്യത്തിന്റെ രാഷ്ട്രീയo.”
മോദിയുടെ വിദേശ പര്യടനങ്ങളെ ഉത്സവമായി മാറ്റുന്ന ഇന്ത്യൻ മാധ്യമങ്ങൾ രാഹുൽ ഗാന്ധിയുടെ ലാറ്റിനമേരിക്കൻ യാത്രയോട് മുഖം തിരിക്കുന്നതിൽ അതിശയമൊന്നുമില്ല. അത് നമ്മുടെ കാലത്തിന്റെ രാഷ്ട്രീയ മാധ്യമശാസ്ത്രം തന്നെയാണ് കാണിക്കുന്നത് അധികാരത്തിന്റെ യാത്രകൾ വാർത്തയാകുമ്പോൾ പ്രതിപക്ഷത്തിന്റെ യാത്രകൾ മൗനമായി പോകുന്നു. എന്നാൽ ഈ മൗനം തന്നെയാണ് കൂടുതൽ രാഷ്ട്രീയമായത്. രാഹുൽ ഗാന്ധിയുടെ ഈ പര്യടനം ഒരു വ്യക്തിയുടെ യാത്രയല്ല; അത് ഒരു ചിന്തയുടെ പ്രയാണമാണ് ലോകനയത്തിൽ നിന്ന് മാഞ്ഞുപോയ മനുഷ്യധർമ്മത്തിൻ്റെ പുനർപ്രഖ്യാപനം.
ബ്രസീൽ, കൊളംബിയ, ചിലി, പെറു ഈ നാല് രാജ്യങ്ങൾ ഉൾപ്പെടുന്ന യാത്രാ പട്ടിക ഒരു സാധാരണ നയതന്ത്ര നീക്കം അല്ല. ഇവയുടെ പൊതു പ്രത്യേകതയാണ് ഇടതുപക്ഷ ചിന്താധാരയുടെയും സാമൂഹിക നീതി പ്രസ്ഥാനങ്ങളുടെയും ശക്തമായ പാരമ്പര്യം. ബ്രസീലിലെ ലൂല ഡ സിൽവ, കൊളംബിയയിലെ ഗുസ്താവോ പെട്രോ, ചിലിയിലെ ഗബ്രിയേൽ ബോറിക് ഇവർ എല്ലാവരും ഒരു പുതിയ ലോകകാഴ്ചയുടെ പ്രതിനിധികളാണ്. സമത്വം, പരിസ്ഥിതി, തൊഴിൽ, പ്രാദേശിക സ്വയംപര്യാപ്തത തുടങ്ങിയ ആശയങ്ങൾ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള രാഷ്ട്രീയമാണ് ഇവിടങ്ങളിൽ ഉയർന്നുവരുന്നത്. അത്തരം ഭൂപ്രദേശങ്ങളിലേക്കാണ് രാഹുൽ യാത്ര ചെയ്യുന്നത്. വലതുപക്ഷ നേതാവ് മൈലിയുടെ കീഴിലുള്ള അർജന്റീനയെ പട്ടികയിൽനിന്ന് ഒഴിവാക്കിയതും അതിന്റെ ആശയപ്രസക്തിയാണ് — “ശക്തിയുടെ രാഷ്ട്രീയത്തിൽ അല്ല, മൂല്യത്തിന്റെ രാഷ്ട്രീയത്തിലാണ് ഇന്ത്യക്കുള്ള സ്ഥാനം” എന്നൊരു സന്ദേശം അത് നൽകുന്നു.
മോദിയുടെ വിദേശയാത്രകൾ സാധാരണയായി വ്യവസായ കരാറുകളുടെയും പ്രതിരോധ ഉടമ്പടികളുടെയും കാഴ്ചപ്പാടിലാണ്. അതിൽ സാമ്പത്തിക ഗുണഫലം ഉണ്ടാകാം, പക്ഷേ രാഷ്ട്രീയമായി അത് ശക്തിപ്രദർശനമാണ്. രാഹുലിന്റെ യാത്ര വ്യത്യസ്തമാണ് — അത് പ്രദർശനം അല്ല, സംവാദമാണ്. മോദിയുടെ നയതന്ത്രം “ദൃശ്യ പ്രഭാവം” ആണെങ്കിൽ, രാഹുലിന്റെത് “ചിന്താ പ്രഭാവം” ആണ്.
1955-ൽ നെഹ്രു, ടിറ്റോ, നാസർ, സുകാർണോ എന്നിവർ ചേർന്ന് ബാൻഡുങ് സമ്മേളനത്തിൽ രൂപപ്പെടുത്തിയ “ചേരിചേരാ പ്രസ്ഥാനം” ലോകനയത്തിൽ വലിയ വഴിത്തിരിവായിരുന്നു. ലോകം അന്ന് രണ്ടു ശക്തികളായി വിഭജിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുമ്പോൾ, ഇന്ത്യ മൂന്നാമത്തെ ശബ്ദമായി മനുഷ്യകേന്ദ്രമായ നയം മുന്നോട്ട് വച്ചു. ആ ശബ്ദം പിന്നീട് സാമ്രാജ്യത്വവിരുദ്ധ പ്രസ്ഥാനങ്ങൾക്കും ഏഷ്യ–ആഫ്രിക്കൻ രാഷ്ട്രങ്ങൾക്കും വഴികാട്ടിയായി. ഇന്ന്, രാഹുൽ ഗാന്ധിയുടെ ലാറ്റിനമേരിക്കൻ പര്യടനം ആ ആത്മാവിന്റെ പുനർവായനയാണ്. ലോകം വീണ്ടും ധ്രുവങ്ങളായി വിഭജിക്കപ്പെടുമ്പോൾ ഇന്ത്യ എവിടെ നിൽക്കുന്നു എന്ന ചോദ്യത്തിന് മറുപടി തേടുന്ന ശ്രമം ഇതാണ്.
ലാറ്റിനമേരിക്ക ഇന്നും പ്രതിരോധത്തിന്റെ ഭൂഖണ്ഡമാണ്. സ്പാനിഷ് സാമ്രാജ്യത്വത്തോടും അമേരിക്കൻ സാമ്പത്തിക ഇടപെടലുകളോടും ഇവിടുത്തെ ജനങ്ങൾ നടത്തിയ ദീർഘകാല പോരാട്ടം സാമൂഹിക നീതിയുടെ ബോധം വളർത്തിയെടുത്തു. ലൂലയുടെ ബ്രസീൽ, കാസ്റ്റില്ലോയുടെയും പെറുവും, ബോറിക്കിന്റെയും ചിലിയും ജനകീയ പ്രസ്ഥാനങ്ങളുടെ ആധാരത്തിലാണ് നിലനിൽക്കുന്നത്. ഈ പശ്ചാത്തലത്തിൽ രാഹുലിന്റെ യാത്ര വെറും രാഷ്ട്രീയ വിനോദമല്ല, മറിച്ച് സാമൂഹിക നീതി പ്രസ്ഥാനങ്ങളുമായുള്ള ആശയബന്ധത്തിന്റെയും ജനാധിപത്യ പാഠത്തിന്റെയും അന്വേഷണമാണ്.
മാധ്യമങ്ങൾ ഈ യാത്രയെ അവഗണിച്ചതിൽ ഒരു രാഷ്ട്രീയ പ്രസക്തിയുണ്ട്. മോദി വിദേശത്ത് നൃത്തം ചെയ്താൽ അത് “പ്രൗഡ് മൊമെന്റ് ഫോർ ഇന്ത്യ” ആകുമ്പോൾ, രാഹുൽ മറ്റൊരു ഭൂഖണ്ഡത്തിലെ വിദ്യാർത്ഥികളുമായി സംസാരിച്ചാൽ അത് “അപ്രസക്ത സംഭവം” ആയി മാറുന്നു. ഇത് നമ്മുടെ മാധ്യമസംസ്കാരത്തിന്റെ രോഗാവസ്ഥയാണ്. വാർത്തയുടെ പ്രാധാന്യം ഇന്നത് സത്യത്തിൽ അല്ല, അധികാരവുമായി എത്രത്തോളം ബന്ധമുണ്ട് എന്നതിലാണ് നിശ്ചയിക്കപ്പെടുന്നത്. പ്രതിപക്ഷ നേതാവിന്റെ വിദേശ ഇടപെടൽ വാർത്തയല്ലെന്ന ധാരണ തന്നെ ജനാധിപത്യത്തിന്റെ ചിതലാണ്.
ഇന്ത്യൻ മാധ്യമലോകം ഇപ്പോൾ “രാജ്യഭക്തി” എന്ന പേരിൽ അധികാരനിഷ്ഠയെ മഹത്വവൽക്കരിക്കുന്ന കാലഘട്ടത്തിലേക്ക് നീങ്ങിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്നു. അതിന്റെ പ്രത്യാഘാതം വിദേശനയത്തിലും കാണാം. പ്രതിപക്ഷത്തിന്റെ ലോകവീക്ഷണം തന്നെ “പ്രതിക്ഷേപം” എന്നു മുദ്രകുത്തപ്പെടുമ്പോൾ രാജ്യത്തിന്റെ രാഷ്ട്രീയ സംഭാഷണം ഒരൊറ്റ ശബ്ദത്തിലേക്ക് ചുരുങ്ങുന്നു. രാഹുലിന്റെ യാത്ര ഈ ഏകശബ്ദത്തിനെതിരായ ഒരു പ്രതിരോധമായി കാണാം.
ഇന്ത്യയുടെ Latin America ബന്ധം ഇതുവരെ താഴ്ചയിലാണ്. ചൈന ഈ മേഖലയിൽ വളരെയധികം നിക്ഷേപിച്ചിട്ടുണ്ടെങ്കിലും ഇന്ത്യയുടെ വ്യാപാരവോള്യം അതിനേക്കാൾ അഞ്ചിരട്ടിയോളം കുറവാണ്. പക്ഷേ ഈ ഭൂഖണ്ഡത്തിൽ ഇന്ത്യക്കുള്ള അവസരങ്ങൾ അനന്തമാണ്. പെറുവും ചിലിയും ലോകത്തിലെ ലിഥിയം ഖനിജത്തിന്റെ പ്രധാന കേന്ദ്രങ്ങളാണ് — ഇലക്ട്രിക് വാഹനങ്ങളുടെ ഭാവി അതിനാണ് ആശ്രയിക്കുന്നത്. ബ്രസീലും കൊളംബിയയും കാർഷിക ഉൽപ്പാദനത്തിലും ഭക്ഷ്യസുരക്ഷയിലും പ്രധാന പങ്ക് വഹിക്കുന്നു. ആമസോൺ വനസംരക്ഷണം ആഗോള കാലാവസ്ഥാ നയത്തിൽ മുഖ്യ വിഷയമാണ്. ഇന്ത്യക്ക് ഈ വിഷയങ്ങളിൽ സഹകരണം വിപുലമാക്കാനും ഒരു “ഗ്രീൻ ഡിപ്ലോമസി” രൂപപ്പെടുത്താനും കഴിയും.
ഇവയെല്ലാം ചേർന്ന് ഒരു വലിയ ദിശാസൂചകമുണ്ടാക്കുന്നു — ഇന്ത്യയ്ക്ക് വാണിജ്യാധിഷ്ഠിത വിദേശനയം മാത്രമല്ല, മൂല്യാധിഷ്ഠിത വിദേശനയവും വേണം. രാഹുൽ ഗാന്ധിയുടെ യാത്ര അതിന്റെ തുടക്കംപോലെയാണ്. അവൻ ഉന്നയിക്കുന്നത് ഒരു രാഷ്ട്രീയ സന്ദേശമല്ല, ഒരു മാനവിക പ്രസ്താവനയാണ്: ലോകം കരാറുകളാൽ അല്ല, കരുണയാലാണ് മുന്നോട്ടുപോകേണ്ടത്.
നെഹ്രു ഒരിക്കൽ പറഞ്ഞിരുന്നു: “ലോകം രണ്ടായി വിഭജിക്കുമ്പോൾ മൂന്നാമത്തെ ശബ്ദം മനുഷ്യനാവണം.” ഇന്ന് ആ വാക്കുകൾ കൂടുതൽ പ്രസക്തമാണ്. യുദ്ധങ്ങൾ, മതവിഭാഗീയത, സാമ്പത്തിക അസമത്വം ഈ ഘട്ടങ്ങളിൽ മനുഷ്യകേന്ദ്രമായ ശബ്ദം നഷ്ടപ്പെടുമ്പോൾ ലോകം ആത്മാവില്ലാത്ത യന്ത്രമാവുന്നു. രാഹുൽ ഗാന്ധി അതിന്റെ പകരമായി “മനുഷ്യധർമ്മത്തിന്റെ വിദേശനയം” മുന്നോട്ട് വയ്ക്കുകയാണ്.
ഇന്ത്യയിലെ പ്രതിപക്ഷത്തിന് ആഗോള തലത്തിൽ പ്രസക്തി ഉണ്ടാകണമെങ്കിൽ അത് ഇത്തരം ചിന്താപരമായ ഇടപെടലുകളിലൂടെയാണ് സാധ്യമാകുക. വിദേശരാജ്യങ്ങളുമായി ബന്ധം പുലർത്തുന്നത് ഭരണാധികാരികൾക്കു മാത്രം ഉള്ള അവകാശമല്ല; ജനാധിപത്യത്തിൽ പ്രതിപക്ഷവും രാജ്യത്തിന്റെ മറ്റൊരു മുഖമാണ്. ലോകം ഇന്ത്യയെ കാണുമ്പോൾ അത് ഭരണകൂടത്തെയും പ്രതിപക്ഷത്തെയും ഉൾക്കൊള്ളുന്ന സമഗ്രതയായി കാണണം. രാഹുൽ ഗാന്ധിയുടെ യാത്ര അതിനുള്ള ശ്രമമാണ് ഒരു “ജനതയുടെ ഇന്ത്യ” എന്ന ആശയം ആഗോളമാക്കാനുള്ള ശ്രമം.
ബഹുധ്രുവ ലോകക്രമം ഇപ്പോൾ യാഥാർത്ഥ്യമാണ്. അമേരിക്കയുടെ ഏകാധിപത്യകാലം അവസാനിക്കുകയാണ്; ചൈനയും റഷ്യയും പുതിയ ശക്തികളായി ഉയരുകയാണ്; ലാറ്റിനമേരിക്ക, ആഫ്രിക്ക, ദക്ഷിണേഷ്യ തുടങ്ങിയ പ്രദേശങ്ങൾ തങ്ങളുടെ സ്വതന്ത്ര ശബ്ദം തേടുകയാണ്. ഈ സാഹചര്യത്തിൽ ഇന്ത്യക്ക് സ്വന്തം നയതന്ത്രം വ്യക്തമായ ദിശയിൽ സ്ഥാപിക്കേണ്ടതുണ്ട്. മോദിയുടെ നയതന്ത്രം ശക്തികളുമായി കൈകോർക്കുന്നതിനെയാണ് മുൻനിർത്തിയതെങ്കിൽ, രാഹുലിന്റെത് അതിന്റെ മറ്റെ മുഖമാണ് — ശക്തിയല്ല, സംവാദം; പ്രദർശനമല്ല, പങ്കാളിത്തം.
രാഹുൽ ഗാന്ധിയുടെ പര്യടനത്തിൽ പ്രതീക്ഷയും വെല്ലുവിളികളും ഇരട്ടമായി നിലനിൽക്കുന്നു. പ്രതീക്ഷ, കാരണം ഇത് ഇന്ത്യയുടെ ഗ്ലോബൽ പ്രതിച്ഛായയിൽ ജനാധിപത്യത്തിന്റെ ശബ്ദം പുനർജീവിപ്പിക്കാൻ സഹായിക്കും. ലോകമാധ്യമങ്ങൾ ഇന്ത്യൻ പ്രതിപക്ഷത്തെ ഗൗരവത്തോടെ കാണാൻ തുടങ്ങുന്നത് ഈ യാത്രയിലൂടെയായിരിക്കും. വെല്ലുവിളി, കാരണം ആഭ്യന്തര മാധ്യമങ്ങൾ ഇതിന്റെ പ്രസക്തി ജനങ്ങളിലേക്കെത്തിക്കുമോ എന്നത് അനിശ്ചിതമാണ്. ഭരണകൂടം ഇത് “രാഷ്ട്രീയ കളി” ആയി ചിത്രീകരിക്കാൻ സാധ്യതയുണ്ട്. എന്നാൽ ചരിത്രം കാണിച്ചുതന്നിട്ടുള്ളത് ഒന്ന് മാത്രമാണ് — മനുഷ്യധർമ്മം ആധാരമാക്കിയ രാഷ്ട്രീയ യാത്രകൾ ആദ്യം പരിഹസിക്കപ്പെടും, പിന്നീട് അവർ തന്നെയാണ് ചരിത്രമായി മാറുന്നത്.
നെഹ്രുവിന്റെ ബാൻഡുങ് സമ്മേളനവും അന്ന് പല മാധ്യമങ്ങൾ “നിഷ്ഫല പ്രകടനം” എന്നു വിശേഷിപ്പിച്ചിരുന്നു. എന്നാൽ അതാണ് പിന്നീട് ചേരിചേരാ പ്രസ്ഥാനത്തിന്റെ അടിത്തറയായത്. അങ്ങനെ നോക്കുമ്പോൾ രാഹുൽ ഗാന്ധിയുടെ ലാറ്റിനമേരിക്കൻ യാത്രയും ഒരു വിത്തായേക്കാം. ഇപ്പോൾ അത് ശബ്ദമില്ലാത്ത യാത്രപോലെ തോന്നാമെങ്കിലും, കാലം അതിനെ മറ്റൊരു തലത്തിൽ ഓർക്കും.
രാഹുൽ ഗാന്ധിയുടെ യാത്ര നമ്മെ ഓർമ്മിപ്പിക്കുന്നത് ഒരു ലളിത സത്യമാണ് — സമൃദ്ധിയും പുരോഗതിയും ശക്തിയിൽ നിന്ന് അല്ല, മനുഷ്യബന്ധത്തിൽ നിന്നാണ് ജനിക്കുന്നത്. ഒരു രാഷ്ട്രത്തിന്റെ യഥാർത്ഥ മഹത്വം അതിന്റെ സാമ്പത്തിക വലുപ്പത്തിൽ അല്ല, അതിന്റെ മൂല്യങ്ങളിൽ തന്നെയാണ്.
മോദി ലോകവുമായി “ബിസിനസിന്റെ ഭാഷ” സംസാരിക്കുന്നുവെങ്കിൽ, രാഹുൽ ലോകവുമായി “മനുഷ്യത്തിന്റെ ഭാഷ” സംസാരിക്കുകയാണ്. ഈ രണ്ടും തമ്മിൽ വിരോധമല്ല, എന്നാൽ വ്യത്യാസമുണ്ട്. ഒന്ന് ഉടമ്പടികൾ സൃഷ്ടിക്കും; മറ്റൊന്ന് വിശ്വാസം സൃഷ്ടിക്കും.
അതുകൊണ്ട് തന്നെ, രാഹുലിന്റെ ഈ യാത്ര ഒരു വാർത്തയല്ല അത് ഒരു ചിന്തയുടെ തിരിച്ചുവരവാണ്. നാം നഷ്ടപ്പെടുത്തിയ “മാനവധർമ്മത്തിന്റെ വിദേശനയം” തിരിച്ചുപിടിക്കാൻ അവൻ നടത്തുന്ന ശ്രമം. ലോകത്തോട് അവൻ പറയുന്നത് ഒരൊറ്റ വാക്കാണ്: “വ്യവസായ കരാറുകൾക്കുമുമ്പ് മനുഷ്യബന്ധം വേണം; വികസനത്തിനുമുമ്പ് നീതി വേണം.”
ചരിത്രം ആവർത്തിക്കുമോ എന്ന് പറയാൻ സമയം വേണം. പക്ഷേ, ഒരു കാര്യം ഉറപ്പാണ് ചരിത്രം ആവർത്തിക്കുമ്പോഴും ആവർത്തിക്കുന്നത് മൂല്യങ്ങളാണ്. മൂല്യങ്ങൾ നിലനിൽക്കുന്നിടത്ത് മനുഷ്യരാശിയുടെ പ്രതീക്ഷയും പുനർജനിക്കുന്നു. രാഹുൽ ഗാന്ധിയുടെ ലാറ്റിനമേരിക്കൻ യാത്ര ആ പ്രതീക്ഷയുടെ വിത്താണ്. അത് ഇപ്പോൾ മൗനത്തിലാണ്, പക്ഷേ ഒരിക്കൽ അത് പുതിയ ലോകചരിത്രത്തിന്റെ പ്രാരംഭ അദ്ധ്യായമായി വായിക്കപ്പെടും
Read more
