ജലം ഒരിക്കലും നിഷ്പക്ഷമായിരുന്നിട്ടില്ല.
ചരിത്രത്തിന്റെ എല്ലാ ഘട്ടങ്ങളിലും ജലത്തെ നിയന്ത്രിച്ചവർ സമൂഹത്തെയും നിയന്ത്രിച്ചു. ഇന്ത്യയിൽ ഇത് തുറന്ന അധികാരമായി പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടില്ല; മറിച്ച് സാമൂഹിക ഉത്തരവാദിത്വം എന്ന രൂപത്തിലാണ് ജലാധികാരം പ്രവർത്തിച്ചത്.
സ്റ്റെപ്വെല്ലുകളിലോ ക്ഷേത്രക്കുളങ്ങളിലോ ജലത്തിന്റെ മേൽ അവകാശം ഒരാളുടെയോ ഭരണകൂടത്തിന്റെയോ ആയിരുന്നില്ല.
അത് സമൂഹത്തിന്റെ നിയന്ത്രണത്തിലുണ്ടായിരുന്ന ഒരു പൊതുസമ്പത്ത് ആയിരുന്നു.
ആ നിയന്ത്രണം നിയമത്തിലൂടെയല്ല, ആചാരങ്ങളിലൂടെയും സാമൂഹിക സമ്മതത്തിലൂടെയുമായിരുന്നു.
ഇതാണ് ആധുനിക കാലത്ത് പൂർണ്ണമായി തകർന്നുപോയത്.
ഇന്ത്യയുടെ ചരിത്രം രാജവംശങ്ങളുടെയും യുദ്ധങ്ങളുടെയും ഭരണകൂടങ്ങളുടെയും കഥയായി വായിക്കപ്പെടാറുണ്ടെങ്കിലും, ഈ നാഗരികതയുടെ യഥാർത്ഥ ആത്മാവ് എഴുതപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത് മറ്റൊരിടത്താണ് — ജലത്തിൽ. നദികളിലും കുളങ്ങളിലും കിണറുകളിലും, ഭൂമിക്കടിയിലേക്ക് ഇറങ്ങുന്ന കല്ല് പടവുകളിലും, പാടശേഖരങ്ങളിലെയും തോടുകളിലെയും നിശ്ശബ്ദമായ ഒഴുക്കുകളിലുമാണ് ഇന്ത്യയുടെ സാമൂഹിക ബുദ്ധിയും പരിസ്ഥിതി ബോധവും പതിഞ്ഞിരിക്കുന്നത്. ജലം ഇവിടെ ഒരിക്കലും വെറും പ്രകൃതിവിഭവമായിരുന്നില്ല. അത് ജീവന്റെ തുടർച്ചയായിരുന്നു, സമൂഹത്തിന്റെ പൊതുസമ്പത്തായിരുന്നു, സംരക്ഷിക്കേണ്ട ഒരു നൈതിക ബാധ്യതയായിരുന്നു. അതുകൊണ്ടുതന്നെ ജലസംരക്ഷണം ഇന്ത്യയിൽ സാങ്കേതിക പ്രവർത്തനമായി മാത്രം നിലനിന്നില്ല; അത് വിശ്വാസത്തിലും ആചാരങ്ങളിലും സാമൂഹിക പെരുമാറ്റത്തിലും ചേർന്ന ഒരു സാംസ്കാരിക സംവിധാനമായി മാറി.
വൈദ്യുതിയും യന്ത്രസാങ്കേതികതയും ഇല്ലാത്ത കാലത്ത് മനുഷ്യൻ ജലത്തെ കീഴടക്കാൻ ശ്രമിച്ചില്ല. പകരം, ജലത്തിന്റെ സ്വഭാവം മനസ്സിലാക്കാൻ ശ്രമിച്ചു. മഴ എവിടെ വീഴുന്നു, എവിടെ തങ്ങുന്നു, എങ്ങനെ മണ്ണിനടിയിലേക്ക് ഇറങ്ങുന്നു, എങ്ങനെ ശുദ്ധമാകുന്നു, വേനൽക്കാലത്ത് പോലും എങ്ങനെ നിലനിൽക്കുന്നു എന്ന നിരീക്ഷണങ്ങളിൽ നിന്നാണ് ഇന്ത്യയിലെ പുരാതന ജലഘടനകൾ പിറന്നത്. ഭൂമിക്കടിയിലേക്ക് ആഴത്തിൽ ഇറങ്ങി പോകുന്ന പടവുകളോടുകൂടിയ ജലസംഭരണികൾ, മഴവെള്ളം പതുക്കെ ശേഖരിച്ച് മണൽ, പൊരുസ് കല്ല്, മണ്ണ് പാളികളിലൂടെ ശുദ്ധീകരിച്ച് ഭൂഗർഭജലത്തെ സംരക്ഷിക്കുന്ന സംവിധാനങ്ങൾ — ഇവയൊക്കെ മനുഷ്യൻ പ്രകൃതിയോട് നടത്തിയ ദീർഘകാല സംഭാഷണത്തിന്റെ ഫലങ്ങളായിരുന്നു. ജലനില ഉയർന്നാലും താഴ്ന്നാലും മനുഷ്യന് വെള്ളത്തിലേക്ക് സുരക്ഷിതമായി എത്താനാകുന്ന വിധത്തിലാണ് പടവുകൾ രൂപകൽപ്പന ചെയ്തത്. ഇവിടെ മനുഷ്യനും ജലവും തമ്മിൽ അധികാരബന്ധമില്ല; സമതുലിതമായ സഹവർത്തിത്വം മാത്രമേ ഉണ്ടായിരുന്നുള്ളൂ.
ഇന്ത്യയിൽ ജലം പവിത്രമായി കണക്കാക്കപ്പെട്ടതിന്റെ പിന്നിൽ ഒരു അന്ധവിശ്വാസം മാത്രമല്ല ഉണ്ടായിരുന്നത്. ജീവനെ നിലനിർത്തുന്ന വിഭവത്തോടുള്ള ആഴമുള്ള ആദരവായിരുന്നു അതിന്റെ അടിസ്ഥാനം. അതുകൊണ്ടുതന്നെ പല ജലഘടനകളും ക്ഷേത്രശില്പത്തിന്റെ ഭാഷയിലാണ് നിർമ്മിക്കപ്പെട്ടത്. ഭൂമിക്കടിയിലേക്ക് ഇറങ്ങുന്ന ജലസംഭരണികൾ പലപ്പോഴും മറിഞ്ഞ ക്ഷേത്രങ്ങളെ പോലെ തോന്നിപ്പിക്കും. കല്ലിൽ കൊത്തിയ ദേവരൂപങ്ങളും ശില്പങ്ങളും, ജലത്തെ മലിനമാക്കുന്നത് സാമൂഹികമായി അംഗീകരിക്കപ്പെടാത്ത പ്രവൃത്തിയാക്കുന്ന ഒരു ബോധം സൃഷ്ടിച്ചു. ജലം സംരക്ഷിക്കുന്നത് ധാർമ്മിക ഉത്തരവാദിത്വമായി മാറി. ജലഘടനകൾ സാമൂഹിക ഇടങ്ങളായി മാറി; വെള്ളം കോരാനെത്തുന്ന സ്ത്രീകളും യാത്രക്കാരും വ്യാപാരികളും ചേർന്ന് അവയെ ജീവനുള്ള ഇടങ്ങളാക്കി.
ഭൂപ്രകൃതി വ്യത്യസ്തമായിരുന്നെങ്കിലും, ഇതേ ജലബുദ്ധിയുടെ മറ്റൊരു രൂപമാണ് കേരളത്തിൽ രൂപപ്പെട്ടത്. ഇവിടെ ജലം ഒരിക്കലും ഒറ്റ ഘടനയിൽ ഒതുങ്ങിയിരുന്നില്ല. ക്ഷേത്രക്കുളങ്ങളും ഗ്രാമക്കുളങ്ങളും തോടുകളും പാടശേഖരങ്ങളും കിണറുകളും ചേർന്ന് ഒരു ബന്ധിത ജലവ്യൂഹം തന്നെ ഉണ്ടാക്കിയിരുന്നു. മഴവെള്ളം ആദ്യം കുളങ്ങളിൽ തങ്ങി. അവിടെ നിന്ന് പതുക്കെ ഭൂമിയിലേക്ക് ഇറങ്ങി കിണറുകളെ പോഷിപ്പിച്ചു. തോടുകൾ അധികജലം ഒഴുക്കി വെള്ളപ്പൊക്കം നിയന്ത്രിച്ചു. പാടശേഖരങ്ങൾ വെള്ളം പിടിച്ചു നിർത്തി ഭൂഗർഭജലനിരപ്പ് നിലനിർത്തി. ഇത് വെള്ളപ്പൊക്കവും വരൾച്ചയും ഒരേസമയം കൈകാര്യം ചെയ്ത ഒരു പ്രാദേശിക ഹൈഡ്രോളജിക്കൽ സംവിധാനം ആയിരുന്നു. ക്ഷേത്രക്കുളങ്ങൾ ആരാധനാപരമായ ശുദ്ധീകരണത്തിനുള്ള ഇടങ്ങൾ മാത്രമായിരുന്നില്ല; അവ മഴവെള്ളസംഭരണ കേന്ദ്രങ്ങളും ഭൂഗർഭജല പുനർനിറവിന്റെ ആധാരങ്ങളുമായിരുന്നു. കുളത്തിന്റെ സ്ഥാനം, ആഴം, കരയുടെ ചരിവ്, സമീപ തോടുകളുമായുള്ള ബന്ധം — എല്ലാം വ്യക്തമായ പരിസ്ഥിതി അറിവിന്റെ ഫലമായിരുന്നു. കുളം മലിനമാക്കുന്നത് സമൂഹത്തിൽ അപലപനീയമായ പ്രവൃത്തിയായി കണക്കാക്കിയിരുന്നു. ജലസംരക്ഷണം ഇവിടെ നിയമം മാത്രമായിരുന്നില്ല; അത് സംസ്കാരമായിരുന്നു.
ഈ ജലസംസ്കാരം ആധുനിക കാലഘട്ടത്തിൽ ക്രമേണ തകർന്നു. വികസനം എന്ന പേരിൽ കുളങ്ങൾ നികത്തി, തോടുകൾ ചുരുക്കി, പാടശേഖരങ്ങൾ കോൺക്രീറ്റാക്കി, മഴവെള്ളം ഭൂമിയിലേക്ക് ഇറങ്ങാനുള്ള വഴികൾ അടച്ചു. ജലം ബന്ധിതമായ ഒരു സംവിധാനമായിരുന്നിടത്ത്, അത് കുടിവെള്ളം, കൃഷിവെള്ളം, വ്യവസായജലം എന്നിങ്ങനെ വിഭജിക്കപ്പെട്ടു. മഴ ശത്രുവായി മാറി; ഒഴുക്കിക്കളയേണ്ട ഒന്നായി. സമൂഹം ജലസംരക്ഷണത്തിൽ നിന്ന് പുറന്തള്ളപ്പെട്ടു; സർക്കാർ വകുപ്പുകളുടെ മാത്രം ഉത്തരവാദിത്വമായി അത് ചുരുങ്ങി. ഫലമായി, ഒരു വലിയ വിരോധാഭാസം രൂപപ്പെട്ടു — ഒരുവശത്ത് കടുത്ത വെള്ളപ്പൊക്കങ്ങൾ, മറ്റെവശത്ത് രൂക്ഷമായ ജലക്ഷാമം. ഇത് പ്രകൃതിദുരന്തമല്ല; ജലബുദ്ധി നഷ്ടപ്പെട്ടതിന്റെ മനുഷ്യനിർമ്മിത പ്രത്യാഘാതമാണ്.
ജലം വിപണിവസ്തുവായി മാറിയതോടെ, ജലപ്രശ്നം സാമൂഹിക നീതിയുടെ പ്രശ്നമായി. ജലക്ഷാമം ഏറ്റവും കൂടുതൽ ബാധിച്ചത് ദരിദ്രരെയും സ്ത്രീകളെയും വയോധികരെയും കുടിയേറ്റ തൊഴിലാളികളെയുമാണ്. പഴയ ജലസംസ്കാരം ജലത്തെ സമത്വത്തിന്റെ അടിത്തറയായി കണ്ടപ്പോൾ, ആധുനിക മാതൃക ജലത്തെ അധികാരത്തിന്റെയും ലാഭത്തിന്റെയും ഉപകരണമാക്കി. ഈ സാഹചര്യത്തിൽ പഴയ ജലബുദ്ധിയെ ഓർമിക്കുന്നത് നൊസ്റ്റാൾജിയയല്ല; അത് രാഷ്ട്രീയവും നയപരവുമായ അനിവാര്യതയാണ്.
ഭാവിയിലേക്ക് മുന്നോട്ട് പോകാൻ, വൻ സാങ്കേതിക പദ്ധതികളേക്കാൾ കൂടുതൽ ആവശ്യമായത് കുറവ് ഇടപെടലുകളും കൂടുതലുള്ള ബുദ്ധിയുമാണ്. പഴയ ജലഘടനകളുടെ വലിയ പാഠം അതാണ്. ചരിവ്, മണ്ണിന്റെ സ്വഭാവം, കല്ലിന്റെ പൊരുസ്, സസ്യങ്ങളുടെ സ്ഥാനം — ഇതൊക്കെയാണ് യഥാർത്ഥ സുസ്ഥിരതയുടെ അടിത്തറ. ജലസംരക്ഷണം നിയമം കൊണ്ടു മാത്രം സാധ്യമല്ല; അത് സാമൂഹിക ബോധമായി മാറണം. ഓരോ പ്രദേശവും തന്റെ ജലചരിത്രം തിരിച്ചറിയണം. കുളങ്ങളും തോടുകളും പാടശേഖരങ്ങളും വീണ്ടും സമൂഹത്തിന്റെ അഭിമാനമായി മാറണം.
Read more
ഭൂമിക്കടിയിലേക്ക് ഇറങ്ങുന്ന കല്ല് പടവുകളായാലും പച്ചപിടിച്ച കുളക്കരകളായാലും, ഇന്ത്യയുടെ ജലഭാവി അവിടെയാണ് എഴുതപ്പെടുന്നത്. ജലം മനുഷ്യന്റെ അധീനത്തിലുള്ള ഒരു വസ്തുവല്ല. മനുഷ്യൻ ജലത്തിന്റെ താളത്തിനൊപ്പം ജീവിക്കുമ്പോഴാണ് നാഗരികത നിലനിൽക്കുന്നത്. കുളങ്ങൾ നികത്തുമ്പോൾ നാം വെള്ളം മാത്രമല്ല, ഓർമ്മയും ഇല്ലാതാക്കുകയാണ്. ജലം വെറും ദ്രാവകം അല്ല; തലമുറകളുടെ അനുഭവങ്ങളുടെ ശേഖരമാണ്. സ്റ്റെപ്വെല്ലുകളും ക്ഷേത്രക്കുളങ്ങളും പാടശേഖരങ്ങളും തോടുകളും നമ്മോട് ചോദിക്കുന്നത് ഒരേയൊരു ചോദ്യമാണ് — നാം ഏത് നാഗരികതയാണ് തിരഞ്ഞെടുക്കുന്നത്?
