ദുബൈ എന്ന നഗരം സാധാരണയായി ആഡംബരത്തിന്റെയും നിയന്ത്രിത സമ്പദ്വ്യവസ്ഥയുടെയും പ്രതീകമായാണ് ലോകത്തിന് മുന്നിൽ പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്നത്. അതിന്റെ വിപണികൾ, മാളുകൾ, ഗ്ലാസ് ടവർസ് . എല്ലാം ഒരു മിനുക്കിയ നഗരസങ്കൽപ്പത്തിന്റെ പ്രതിനിധികളാണ്. എന്നാൽ ഈ മിനുക്കിന്റെ മറവിൽ, കഴിഞ്ഞ കുറച്ച് വർഷങ്ങളായി, ദുബൈയുടെ പാതയോരങ്ങളിൽ മറ്റൊരു മൗന വിപ്ലവം നടന്നുകൊണ്ടിരുന്നു അതാണ് വഴിയോര കമ്മ്യൂണിറ്റി മാർക്കറ്റുകൾ എന്ന ആശയം. ഇവിടെയാണ് ചെറിയ തൊഴിലാളികൾ, കുടിയേറ്റ സ്ത്രീകൾ, വീട്ടമ്മമാർ, പുതിയ സംരംഭകർ എന്നിവരൊക്കെ ഒത്തു ചേർന്ന് ഒരു പുതിയ സാമൂഹ്യസാമ്പത്തിക യാഥാർത്ഥ്യം നിർമ്മിക്കുന്നത്.
ദുബൈയുടെ കച്ചവടനിയമങ്ങൾ എപ്പോഴും കർശനമായ നിയന്ത്രണങ്ങളോടെയായിരുന്നു. വിദേശികൾക്ക് ബിസിനസ് തുടങ്ങാൻ പ്രാദേശിക എമിറാത്തി സ്പോൺസർ ആവശ്യമെന്ന വ്യവസ്ഥ, ചെറുകിട സംരംഭങ്ങൾക്കുള്ള പ്രധാന തടസ്സമായി നിലനിന്നിരുന്നു. എന്നാൽ അടുത്തിടെ ദുബൈ മുനിസിപ്പാലിറ്റിയും Community Development Authority (CDA) യും ചേർന്ന് ചെറുകിട സമൂഹ സംരംഭങ്ങൾക്കായി ചില നിയമപരമായ ഇളവുകൾ നൽകിത്തുടങ്ങി. “Temporary Street Market Permit” പോലുള്ള പദ്ധതികൾ ഇതിന്റെ ഉദാഹരണമാണ്. ഇതിലൂടെ ചെറുകിട തൊഴിലാളികൾക്കും കുടിയേറ്റ വനിതകൾക്കും സ്വതന്ത്രമായി ഉൽപ്പന്നങ്ങൾ വിൽക്കാനുള്ള അവസരം ലഭിച്ചു. ഇതിന് നിയമപരമായ പരിമിതികൾ ഇപ്പോഴും നിലനിൽക്കുന്നുണ്ടെങ്കിലും, ഈ മാർക്കറ്റുകൾ നിയന്ത്രിത അനൗദ്യോഗിക സമ്പദ്വ്യവസ്ഥയുടെ ഭാഗമെന്ന നിലയ്ക്ക് ഒരു പ്രാധാന്യം നേടി.
ഈ മാർക്കറ്റുകൾ കുടിയേറ്റ തൊഴിലാളികൾക്കായി ഒരു വലിയ മാറ്റത്തിന്റെ വാതായനം തുറക്കുന്നു. ഗൾഫ് രാജ്യങ്ങളിൽ തൊഴിൽ കുടിയേറ്റം സാധാരണയായി ആശ്രിതാവസ്ഥയിലൂടെയാണ് പ്രവർത്തിക്കുന്നത്. കഫാലാ സംവിധാനം എന്നതിലൂടെ തൊഴിലാളികൾ തൊഴിലുടമയുടെ പൂർണ്ണ നിയന്ത്രണത്തിലാണ്. അത്തരമൊരു സാഹചര്യത്തിൽ, കമ്മ്യൂണിറ്റി മാർക്കറ്റുകൾ അവരുടെ ജീവിതത്തിൽ സ്വയംപര്യാപ്തതയുടെയും സ്വാതന്ത്ര്യത്തിന്റെയും ചെറിയൊരു വിസ്തൃതി തുറക്കുന്നു. നിരവധി മലയാളികൾ, ഫിലിപ്പൈൻസുകാരും പാക്കിസ്ഥാനുകാരും ഈ മാർക്കറ്റുകളിൽ സ്വന്തമായി തയ്യാറാക്കുന്ന ഭക്ഷണവും കൈത്തൊഴിൽ ഉൽപ്പന്നങ്ങളും വിൽക്കുന്നു. അവർക്ക് ഈ വിൽപ്പനയിലൂടെ ലഭിക്കുന്ന വരുമാനം ചെറുതായിരിക്കാം, എന്നാൽ അതിന് ഉള്ള മനോവിജ്ഞാനിക ശക്തി അതിരുകളില്ലാത്തതാണ് അത് “ഞാൻ ഉൽപ്പാദിപ്പിക്കുന്നു, ഞാൻ വില്പന നടത്തുന്നു” എന്ന ആത്മവിശ്വാസമാണ്.
സാമൂഹ്യശാസ്ത്രപരമായി നോക്കുമ്പോൾ, ഇതിൽ “agency” എന്ന ആശയമാണ് പ്രധാനപ്പെട്ടത് വ്യക്തി തന്റെ ജീവിതനിയന്ത്രണം കൈവശപ്പെടുത്തുന്നത്. മാർക്കറ്റുകളിൽ പങ്കെടുത്ത് ഉൽപ്പന്നം സൃഷ്ടിക്കുകയും വിൽപ്പന നടത്തുകയും ചെയ്യുന്നത് കുടിയേറ്റ തൊഴിലാളികൾക്ക് ഒരു വ്യക്തിത്വ തിരിച്ചറിയലും സാമൂഹിക സ്വാതന്ത്ര്യവും നൽകുന്നു. അവർ ഇനി വെറും തൊഴിലാളികൾ മാത്രമല്ല; അവർ ചെറുകിട സംരംഭകരാണ്. ഈ മാറ്റം അവരുടെ മാനസികാരോഗ്യത്തെയും കുടുംബബന്ധങ്ങളെയും ബാധിക്കുന്നു. വീട്ടിൽ നിന്നുള്ള ആശ്രയം കുറയുന്നു, കുടുംബത്തിന് കൂടുതൽ റിമിറ്റൻസ് അയക്കാൻ കഴിയും, ജീവിതത്തിൽ നിയന്ത്രണം കൈവശം വയ്ക്കുന്ന അനുഭവം വർധിക്കുന്നു.
സാമ്പത്തികശാസ്ത്രപരമായി ഈ മാർക്കറ്റുകൾക്ക് ചെറുതെങ്കിലും ഗൗരവമുള്ള സ്വാധീനം ഉണ്ട്. Community Development Authority യുടെ 2024 ലെ റിപ്പോർട്ട് പ്രകാരം, ഇത്തരം മാർക്കറ്റുകൾ ദുബൈയിൽ പ്രതിമാസം ഏകദേശം 12 മുതൽ 15 മില്യൺ ദിർഹം വരുമാനം സൃഷ്ടിക്കുന്നു. ഇതിൽ ഭൂരിഭാഗം പണപ്രവാഹം കുടിയേറ്റ കുടുംബങ്ങളിലേക്കാണ് തിരിച്ചുപോകുന്നത്. ഒരു തൊഴിലാളിക്ക് വാരാന്ത്യത്തിൽ 400–600 ദിർഹം അധികം ലഭിക്കുന്നതിലൂടെ അവരുടെ കുടുംബത്തിന്റെ മാസവരുമാനം 20 ശതമാനം വരെ വർധിക്കുന്നു. ഇതിലൂടെ അവർ ബാങ്ക് വായ്പകളിൽ നിന്നും അനൗദ്യോഗിക ധനവ്യാപാരികളിൽ നിന്നുമുള്ള ആശ്രയം കുറയ്ക്കുന്നു. അതിനാൽ ഈ മാർക്കറ്റുകൾ മൈക്രോ എക്കണോമിക്ക് തലത്തിൽ താഴെയിൽ നിന്ന് മുകളിലേക്കുള്ള വളർച്ചയുടെ മാതൃക (bottom-up growth) ആയി പ്രവർത്തിക്കുന്നു.
മറ്റൊരു വശത്ത്, കമ്മ്യൂണിറ്റി മാർക്കറ്റുകൾ സാമൂഹിക മൂലധനം (social capital) പുനർനിർമ്മിക്കുന്നതിലും പ്രധാന പങ്കുവഹിക്കുന്നു. പിയേർ ബോർഡിയുവിന്റെ ആശയപ്രകാരം, സാമൂഹിക മൂലധനം എന്നത് വിശ്വാസബന്ധങ്ങൾ, പരസ്പര സഹായം, പങ്കാളിത്തം എന്നിവയിലൂടെ സമൂഹം ശക്തമാകുന്ന പ്രക്രിയയാണ്. ദുബൈയിലെ ഈ മാർക്കറ്റുകൾ അതിന്റെ മികച്ച ഉദാഹരണമാണ്. ഇവിടെ പൗരത്വം, മതം, ഭാഷ എന്നിവയുടെ അതിരുകൾ അപ്രത്യക്ഷമാകുന്നു. പാകിസ്ഥാനി സ്ത്രീ ഫിലിപ്പൈൻസുകാരന്റെ മേശയ്ക്കരികിൽ വിൽപ്പന നടത്തുന്നു; മലയാളി ഡ്രൈവർ ഒരു എത്യോപ്യൻ സഹപ്രവർത്തകയോട് ചേർന്ന് സ്റ്റാൾ പങ്കിടുന്നു. അതിലൂടെ ഒരു നഗരത്തിൽ നിന്നുള്ള അന്തർസാംസ്കാരിക കൂട്ടായ്മ പിറവിയെടുക്കുന്നു.
എന്നാൽ എല്ലാം ഉണ്ടെങ്കിലും, ദുബൈയുടെ കച്ചവട നിയമങ്ങൾ ഇപ്പോഴും ചെറുകിട സംരംഭങ്ങൾക്ക് സ്ഥിരതയുള്ള പിന്തുണ നൽകുന്നില്ല. മാർക്കറ്റുകൾക്കുള്ള അനുമതികൾ താൽക്കാലികമാണ്. നഗര വികസന പദ്ധതികൾക്ക് വഴിമാറേണ്ടി വരുമ്പോൾ ഇവ അടച്ചുപൂട്ടപ്പെടാറുണ്ട്. കുടിയേറ്റ തൊഴിലാളികൾക്ക് സ്വതന്ത്ര ട്രേഡ് ലൈസൻസ് ലഭ്യമല്ലാത്തതും മറ്റൊരു വെല്ലുവിളിയാണ്. അതിനാൽ ദുബൈ സർക്കാർ “inclusive economy” എന്ന ആശയം യഥാർത്ഥത്തിൽ നടപ്പാക്കാൻ ആഗ്രഹിക്കുന്നുവെങ്കിൽ, ഈ മാർക്കറ്റുകൾക്ക് സ്ഥിരമായ നിയമപരമായ അംഗീകാരം, മൈക്രോ ഫിനാൻസ് പിന്തുണ, സാമൂഹ്യ സുരക്ഷാ സംവിധാനങ്ങൾ എന്നിവ ഉറപ്പാക്കേണ്ടത് അത്യാവശ്യമാണ്.
ദുബൈയുടെ വഴിയോര കമ്മ്യൂണിറ്റി മാർക്കറ്റുകൾ വെറും വിൽപ്പനക്കാർക്കും വാങ്ങുന്നവർക്കുമുള്ള ഇടംമാത്രമല്ല. അവ നഗരത്തിന്റെ ആധുനികവൽക്കരണ കഥയിൽ മനുഷ്യൻ്റെ കൈ കോർക്കൽ എഴുതി ചേർക്കുന്ന ഇടങ്ങളാണ്. കെട്ടിടങ്ങൾക്കിടയിൽ, പാതയോരങ്ങളിൽ, തിളക്കത്തിനും കർശനതയ്ക്കും ഇടയിൽ അവിടെ പിറക്കുന്ന മനുഷ്യബന്ധങ്ങൾ ദുബൈയുടെ ഏറ്റവും നിഷ്ഠാപരമായ സാമ്പത്തിക പാഠമാണ്. ഇവ കുടിയേറ്റ തൊഴിലാളികൾക്ക് തൊഴിൽ മാത്രമല്ല, സ്വയം തിരിച്ചറിയലിന്റെയും ആത്മാഭിമാനത്തിന്റെയും വഴി തുറക്കുന്നു. അതുകൊണ്ടുതന്നെ ഈ മാർക്കറ്റുകൾ ദുബൈയുടെ സമ്പദ്വ്യവസ്ഥയുടെ ചെറുതെങ്കിലും അത്യാവശ്യമായ ഹൃദയമിടിപ്പുകളാണ് പണത്തിനപ്പുറം, മനുഷ്യത്വത്തിന്റെ പുതിയ അർത്ഥം നൽകുന്ന വിപണികൾ.
Read more
മിനി മോഹൻ
