ലോകമെമ്പാടും ഇപ്പോൾ 17 ദശലക്ഷത്തിലധികം ഇന്ത്യക്കാർ തൊഴിൽ ചെയ്യുന്നു. ഇവരിൽ ഭൂരിഭാഗവും ഗൾഫ് രാജ്യങ്ങളിലോ തെക്കുകിഴക്കൻ ഏഷ്യയിലെ അപകടസാധ്യതയുള്ള മേഖലകളിലോ ജോലി ചെയ്യുന്ന പ്രവാസികളാണ്. മികച്ച ജീവിതം, സ്ഥിരമായ വരുമാനം, കുടുംബത്തിന്റെ സാമൂഹിക ഉയര്ച്ച എന്നിവയാണ് അവരുടെ യാത്രയുടെ പ്രധാന ഉദ്ദേശം. പക്ഷേ, യാഥാർത്ഥ്യത്തിൽ അവർ നേരിടുന്നത് വേതനവഞ്ചന, കരാർ ലംഘനം, തൊഴിൽ അനിശ്ചിതത്വം, ലൈംഗിക ചൂഷണം, സാമൂഹിക അനാഥത്വം തുടങ്ങിയ ദുരവസ്ഥകളാണ്. കഴിഞ്ഞ മൂന്ന് വർഷത്തിനിടെ മാത്രം 12 ലക്ഷത്തിലധികം ഇന്ത്യക്കാർ നിയമസംരക്ഷണം ദുർബലമായ രാജ്യങ്ങളിലേക്ക് കുടിയേറിയതായി കണക്കുകൾ വ്യക്തമാക്കുന്നു. ഈ പ്രവണത ഇന്ത്യയുടെ തൊഴിലവകാശ നയത്തിന്റെ ഗൗരവമായ ദൗർബല്യത്തെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ഇത്തരം സാഹചര്യത്തിലാണ് കേന്ദ്രസർക്കാർ 2025-ൽ അവതരിപ്പിച്ച Overseas Mobility (Facilitation and Welfare) Bill — ഒരു പുതുതലമുറ പ്രവാസി നിയമമെന്ന പേരിൽ. പക്ഷേ ഈ നിയമം, അതിന്റെ പേരുപോലും കാണിക്കുന്ന പോലെ, തൊഴിൽ സംരക്ഷണത്തേക്കാൾ മനുഷ്യരെ വിപണിയിലേക്ക് നീക്കുന്ന നിയന്ത്രിത “മൊബിലിറ്റി” സംവിധാനമായി മാറിയിരിക്കുന്നു.
1983-ലെ Emigration Act ഇന്ത്യയുടെ ആദ്യ സമഗ്ര പ്രവാസി നിയമമായിരുന്നു. അതിനുള്ളിൽ അഴിമതിയും അനർത്ഥകരമായ അനുമതിപ്രക്രിയകളും ഉണ്ടായിരുന്നുവെങ്കിലും, അതിൽ “തൊഴിലാളി” എന്ന വിഭാഗം വ്യക്തമായി തിരിച്ചറിയപ്പെട്ടിരുന്നു. അതിന്റെ പ്രധാന ലക്ഷ്യം ചൂഷണത്തിൽ നിന്ന് സംരക്ഷണമെന്നതായിരുന്നു. എന്നാൽ നാല് ദശാബ്ദങ്ങൾക്ക് ശേഷം, ലോകം മാറിയിട്ടും ഇന്ത്യയുടെ നിയമഘടന അത്രയും പരിഷ്കാരമില്ലാതെ തന്നെ നിന്നു. ആ പശ്ചാത്തലത്തിൽ 2025ലെ ബിൽ ഒരു നവീന ശ്രമമായി തോന്നിയെങ്കിലും, യഥാർത്ഥത്തിൽ അത് സംരക്ഷണത്തിൽ നിന്ന് നിയന്ത്രണത്തിലേക്കുള്ള നീക്കം മാത്രമാണ്. “മൊബിലിറ്റി” എന്ന പദം തന്നെ ഈ മാറ്റത്തിന്റെ ഭാഷയാണ് — അതിൽ മനുഷ്യർ അവരുടെ തൊഴിൽ സ്വപ്നങ്ങളോടെ യാത്ര ചെയ്യുന്നവരല്ല, മറിച്ച് വിപണിയിലെ മനുഷ്യവിഭവശേഷി യൂണിറ്റുകളാണ്.
2004-ൽ രൂപീകരിച്ച Ministry of Overseas Indian Affairs (MOIA) ഇന്ത്യയുടെ പ്രവാസി ക്ഷേമനയത്തിന്റെ ആത്മാവ് ആയിരുന്നു. അത് വിദേശ തൊഴിലാളികളുടെ നിയമസഹായം, ക്ഷേമഫണ്ട്, അടിയന്തിര പുനരധിവാസം എന്നിവയ്ക്കായി പ്രവർത്തിച്ചിരുന്നു. എന്നാൽ 2016-ൽ അതിനെ വിദേശകാര്യ മന്ത്രാലയത്തിൽ ലയിപ്പിച്ചപ്പോൾ ക്ഷേമം രാഷ്ട്രീയ പ്രാധാന്യം നഷ്ടപ്പെടുത്തി. വിദേശകാര്യ മന്ത്രാലയം വികസന നയങ്ങളെ വിദേശതൊഴിൽ വിപണിയുമായി ബന്ധിപ്പിച്ചുകൊണ്ട് തൊഴിൽ ക്ഷേമത്തെ “മൊബിലിറ്റി മാനേജ്മെന്റ്” ആയി പുനർനിർവചിച്ചു. ഇപ്പോഴത്തെ Overseas Mobility Bill അതിന്റെ നിയമവൽക്കരിച്ച തുടർച്ചയാണ്. Section 3 പ്രകാരം Overseas Mobility and Welfare Council എന്നത് ഈ നിയമത്തിന്റെ മുഖ്യ ഭരണഘടനയാണ്, അതിന്റെ അധ്യക്ഷൻ Foreign Affairs Secretary ആയിരിക്കും. കൗൺസിലിൽ തൊഴിൽമന്ത്രാലയത്തിൻ്റെ പ്രതിനിധിത്വം അല്പം മാത്രമുണ്ട്, തൊഴിലാളി സംഘടനകൾക്കും സാമൂഹ്യപ്രവർത്തകർക്കും സ്ഥലം ഇല്ല. ഇതിലൂടെ പ്രവാസി ക്ഷേമം ഒരു സാമൂഹ്യനയം അല്ലാതെ ഒരു ഡിപ്ലോമാറ്റിക് നിയന്ത്രണ വിഷയമായി മാറുന്നു.
ബില്ലിന്റെ പ്രാരംഭ ഭാഗം വായിച്ചാൽ അത് “safe, legal, orderly and regular mobility” എന്ന വാക്കുകളിൽ തുടങ്ങുന്നുവെന്ന് കാണാം. ഈ വാക്കുകൾ ആധുനികതയുടെ പ്രതീകമെന്ന തോന്നലുണ്ടാക്കുമ്പോഴും, അതിനകത്ത് “employment rights”, “minimum wage”, “occupational safety” പോലുള്ള പ്രധാന തൊഴിൽപദങ്ങൾ ഒന്നും കാണാനില്ല. അതായത്, നിയമം തൊഴിലാളിയുടെ അവകാശങ്ങളേക്കാൾ രേഖകളും അനുമതികളും നിയന്ത്രണ സംവിധാനങ്ങളും പ്രധാനം ചെയ്യുന്നു. അതിന്റെ ഭാഷയും ആശയവും തൊഴിൽജീവിതത്തിന്റെ യാഥാർത്ഥ്യങ്ങളിൽ നിന്ന് പൂർണമായും അകന്നിരിക്കുന്നു. ILO Convention 97യും ILO Convention 143യും ഉറപ്പു നൽകുന്ന തൊഴിൽസമത്വം, സാമൂഹികസുരക്ഷ, പുനരധിവാസം തുടങ്ങിയ ഘടകങ്ങൾ ഈ ബില്ലിൽ നിശ്ശബ്ദമായി ഒഴിവാക്കിയിരിക്കുന്നു.
Section 2(v) പ്രകാരമുള്ള “work” എന്ന നിർവചനം പോലും മനുഷ്യജീവിതത്തിന്റെ യാഥാർത്ഥ്യങ്ങളെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നതല്ല. അതിൽ “wages” അല്ലെങ്കിൽ “working hours” പോലുള്ള അടിസ്ഥാന തൊഴിൽ ഘടകങ്ങൾ പരാമർശിക്കുന്നില്ല. അതുകൊണ്ട് പ്രവാസി തൊഴിലാളി ഇവിടെ ഒരാൾക്ക് മാത്രമല്ല, ഒരു വിപണി വിഭവമാണ് — ഒരു ഉപയോഗിക്കാവുന്ന ഉൽപ്പന്നം. തൊഴിലാളി എന്ന പദം നിയമത്തിൽ നിന്ന് പിന്മാറുമ്പോൾ അവന്റെ മനുഷ്യാവകാശവും മങ്ങിപ്പോകുന്നു.
Section 10 പ്രകാരം Mobility Resource Centres സ്ഥാപിക്കാമെന്ന് ബിൽ പറയുന്നു. ഈ കേന്ദ്രങ്ങൾ വിവരങ്ങൾ, പരിശീലനം, മാർഗ്ഗനിർദ്ദേശം എന്നിവ നൽകുമെന്നാണ് വാഗ്ദാനം. എന്നാൽ ഈ വാക്കുകൾ ഒരു ഭരണപരമായ ഔപചാരികതയായി മാത്രമാണ് കാണുന്നത്. ഇവിടെയില്ല ഭാഷാപരമായ പരിശീലനം, നിയമസഹായം, അപകടബോധവൽക്കരണം, കരാർപരിശോധന, തൊഴിൽവിപണിയിലെ അപകടങ്ങളേക്കുറിച്ചുള്ള ബോധവൽക്കരണം എന്നീ യാഥാർത്ഥ്യ ഘടകങ്ങൾ. 1983-ലെ നിയമത്തിലെ Protector of Emigrants ഓഫിസുകൾക്ക് നേരിട്ടുള്ള ഇടപെടലും നിയമസഹായവും നൽകാനുള്ള അധികാരമുണ്ടായിരുന്നു. അതിനെ പുതിയ ബില്ലിൽ നീക്കം ചെയ്തതോടെ തൊഴിലാളിക്ക് ലഭിച്ചിരുന്ന ചെറുതായെങ്കിലും സുരക്ഷാകവചം ഇല്ലാതായി. ഇതോടെ പ്രവാസി സംരക്ഷണം ഒരു വിവരവിതരണ ഘടനയായി ചുരുങ്ങുന്നു.
സ്ത്രീകളും കുട്ടികളും ഈ നിയമത്തിലെ പ്രധാന നഷ്ടപ്പെട്ട വിഭാഗങ്ങളാണ്. Section 12(2)-ൽ പറയുന്ന “certain categories of emigrants” എന്ന വാക്ക് ഒരു പൊതുഭാഷ്യമാത്രമാണ്. സ്ത്രീകളെയും പ്രായപൂർത്തിയാകാത്തവരെയും അതിൽ ഉൾപ്പെടുത്തുമെന്ന് യാതൊരു ഉറപ്പുമില്ല. Section 19(2)(ii)-ൽ “special consideration” എന്ന് പറയുന്നുവെങ്കിലും അതിന് നിയമബലം ഇല്ല. ഇതിലൂടെ ഗൾഫ് രാജ്യങ്ങളിൽ ജോലി ചെയ്യുന്ന ആയിരക്കണക്കിന് സ്ത്രീകളെ നിയമപരമായി അനാഥരാക്കുന്നു. മനുഷ്യക്കടത്തും ലൈംഗിക ചൂഷണവും നേരിടുന്ന പ്രവാസി സ്ത്രീകൾക്ക് സംരക്ഷണത്തിനുള്ള യാതൊരു സംവിധാനവുമില്ല. CEDAW Article 11 പറയുന്ന സ്ത്രീകളുടെ തൊഴിൽസംരക്ഷണ തത്വം ഈ ബില്ലിൽ പൂർണമായി അവഗണിച്ചിരിക്കുന്നു. ഇതിലൂടെ ഗൃഹോപകരണ ജോലിക്കാർ, നഴ്സുമാർ, കെയർഗിവർമാർ പോലുള്ള വനിതാ തൊഴിലാളികൾക്ക് സുരക്ഷയോ നിയമസഹായമോ ഇല്ല. “സുരക്ഷിത കുടിയേറ്റം” എന്ന വാക്കിനകത്ത് നിശ്ശബ്ദമായ അവഗണനയുടെ രാഷ്ട്രീയം ഇവിടെ വ്യക്തമാണ്.
Section 2(t) പ്രകാരം 182 ദിവസത്തിൽ താഴെ വിദേശത്ത് കഴിഞ്ഞവരെ “returnee” ആയി കണക്കാക്കുന്നില്ല. ഇതിലൂടെ മിക്കവാറും ചൂഷണം നേരിട്ടവരെയും കരാർ റദ്ദാക്കിയവരെയും നിയമപരമായ സംരക്ഷണത്തിന് പുറത്താക്കുന്നു. ILO Convention 143 വ്യക്തമാക്കുന്നത്, മടങ്ങിയെത്തുന്ന പ്രവാസികൾക്ക് പുനരധിവാസാവകാശം ഉറപ്പാക്കണം എന്നതാണ്. എന്നാൽ ഈ ബില്ലിൽ അത് കാണുന്നില്ല. കേരളം പോലുള്ള സംസ്ഥാനങ്ങൾ സംസ്ഥാനതല പ്രവാസി ക്ഷേമഫണ്ടുകൾ വഴി പുനരധിവാസത്തിന് പിന്തുണ നൽകുമ്പോഴും, കേന്ദ്രനിയമം അതിനെ ഒരു മാതൃകയായി കാണുന്നില്ല. ഇത് മടങ്ങിയെത്തിയവരുടെ അവകാശങ്ങളെ പൂർണമായും മായ്ച്ചുകളയുന്ന ഘടനയാണ്.
Sections 14 മുതൽ 17 വരെ വായിച്ചാൽ ബിൽ ഏജൻസികൾക്കും വിദേശ തൊഴിലുടമകൾക്കും അനുകൂലമായ രീതിയിലാണ് രൂപകൽപ്പന ചെയ്തിരിക്കുന്നത്. ഏജൻസികൾക്കായി പിഴകളും നിയന്ത്രണങ്ങളും പരാമർശിച്ചിട്ടുണ്ടെങ്കിലും തൊഴിലുടമകളുടെ ഉത്തരവാദിത്വത്തെ കുറിച്ച് ഒന്നുമില്ല. ഫീസ് പരിധിയും കടബാധ്യതാ നിരോധനവും തൊഴിൽസ്ഥല പരിശോധനയും ഒന്നും ഉൾപ്പെടുത്തിയിട്ടില്ല. ഇതിലൂടെ ബിൽ ILO Convention 181 (Private Employment Agencies) ലംഘിക്കുന്നു. തൊഴിലാളി പണം കൊടുത്ത് തന്നെ നിയമലംഘനങ്ങളുടെ ഇരയാവുന്ന സാഹചര്യം തുടരുകയാണ്. ഗൾഫിൽ പാസ്പോർട്ട് പിടിച്ചുവെക്കൽ, വേതനം നിഷേധിക്കൽ, അപകടമരണം എന്നിവ സാധാരണമാണെങ്കിലും, ബില്ലിൽ വിദേശ തൊഴിലുടമകൾക്കെതിരെ യാതൊരു ഉത്തരവാദിത്വ വകുപ്പും ഇല്ല.
Section 18 പ്രകാരം ഒരു Integrated Information System രൂപീകരിക്കാമെന്നാണ് പറയുന്നത്. ഇതിന്റെ ലക്ഷ്യം പ്രവാസികളുടെ വിവരങ്ങൾ ശേഖരിച്ച് നയനിർണ്ണയത്തിനായി ഉപയോഗിക്കുക എന്നതാണ്. എന്നാൽ ഇതിൽ സ്വകാര്യത, സമ്മതം, ഡാറ്റാ സുരക്ഷ തുടങ്ങിയ വിഷയങ്ങൾ വ്യക്തമല്ല. Digital Personal Data Protection Act, 2023 അനുസരിച്ച് വ്യക്തിയുടെ വിവരങ്ങൾ ശേഖരിക്കാൻ അദ്ദേഹത്തിന്റെ വ്യക്തമായ സമ്മതം ആവശ്യമാണെന്ന് പറയുന്നു. എന്നാൽ ഈ നിയമം പ്രവാസിയുടെ വിവരങ്ങളെ അദ്ദേഹത്തിന്റെ സമ്മതം ഇല്ലാതെയും ശേഖരിക്കാൻ വഴിയൊരുക്കുന്നു. അതിനാൽ ഇത് തൊഴിൽസഹായത്തിനേക്കാൾ നിരീക്ഷണത്തിനായാണ് ഉപയോഗിക്കപ്പെടാൻ സാധ്യതയുള്ളത്. “സുരക്ഷിത കുടിയേറ്റം” എന്ന വാക്കിനകത്ത് വളരുന്നത് “മനുഷ്യനിരീക്ഷണത്തിന്റെ” ഭരണഘടനയാണ്.
Sections 20 മുതൽ 22 വരെ ഏജൻസികൾക്കായി വൻ പിഴ നിശ്ചയിച്ചിട്ടുണ്ടെങ്കിലും വിദേശ തൊഴിലുടമകൾക്കെതിരെ യാതൊരു നിയമപരമായ നടപടി ലഭ്യമല്ല. Section 25 പ്രകാരം അപ്പീൽ അതേ കേന്ദ്രസർക്കാരിനോട് തന്നെയാണ് നൽകേണ്ടത്. അതായത്, പരാതി പരിഗണിക്കുന്നതും വിധിന്യായം ചെയ്യുന്നതും ഒരേ അധികാരസംവിധാനമാണ്. ഇതിലൂടെ നിയമത്തിന്റെ നിഷ്പക്ഷത തകരുന്നു. Article 21 ഉറപ്പുനൽകുന്ന “fair hearing” എന്ന അടിസ്ഥാന അവകാശം ഇതിലൂടെ ലംഘിക്കപ്പെടുന്നു. തൊഴിൽവിവാദങ്ങൾ പരിഹരിക്കാൻ സ്വതന്ത്ര ട്രിബ്യൂണൽ ഇല്ലാത്തതിനാൽ, തൊഴിലാളിയുടെ ശബ്ദം ബ്യൂറോക്രാറ്റിക് ചങ്ങലയിലൊതുങ്ങുന്നു.
Section 36 പ്രകാരം 1983ലെ Emigration Act പൂർണ്ണമായി റദ്ദാക്കപ്പെടുന്നു. അതിനാൽ പഴയ നിയമത്തിലെ നിരവധി സംരക്ഷണ ഘടകങ്ങൾ നഷ്ടമാകുന്നു. ഉദാഹരണത്തിന്, Protector of Emigrants ഓഫിസുകളുടെ സ്വതന്ത്രതയും, Emigration Clearance എന്ന തൊഴിൽകരാർ പരിശോധനയുമെല്ലാം ഇല്ലാതാകുന്നു. പുതിയ നിയമം പറയുന്നത് “സുരക്ഷിത കുടിയേറ്റം” ആണെങ്കിലും യഥാർത്ഥത്തിൽ അത് “protection rollback” ആണ്. തൊഴിൽവിപണിയിൽ ഇന്ത്യൻ തൊഴിലാളികളെ സുരക്ഷിതമാക്കാൻ ഉള്ള പഴയ സംവിധാനങ്ങളെ നീക്കം ചെയ്ത് അതിന്റെ പകരം ബ്യൂറോക്രാറ്റിക് അനുമതികൾ കൊണ്ടുവരികയാണ് ചെയ്തിരിക്കുന്നത്.
ഇതെല്ലാം അന്താരാഷ്ട്ര തൊഴിൽനിബന്ധനകളോട് വിരോധത്തിലാണ്. ILO Convention 97, ILO Convention 143, ILO Convention 181, CEDAW, UN Global Compact for Migration എന്നിവയുടെ പ്രധാന തത്വങ്ങൾ — തൊഴിൽസമത്വം, സാമൂഹികസുരക്ഷ, സ്ത്രീസംരക്ഷണം, സുരക്ഷിത മടങ്ങിവരവ് — ഇവ ഒന്നും ബില്ലിൽ പ്രതിഫലിക്കുന്നില്ല. ബിൽ അന്താരാഷ്ട്ര നിയമങ്ങളോട് പൊരുത്തപ്പെടുന്നുവെന്ന് പറയാൻ പോലും കഴിയാത്തതാണ് അവസ്ഥ.
ഇതിനൊടുവിൽ, Overseas Mobility Bill, 2025 ഇന്ത്യയിലെ പ്രവാസി തൊഴിൽനയത്തിന്റെ ചരിത്രത്തിൽ ഒരു തിരിച്ചുപോകലാണ്. ഇതിന്റെ യഥാർത്ഥ ലക്ഷ്യം പ്രവാസികളെ സംരക്ഷിക്കുക അല്ല, മറിച്ച് മനുഷ്യവിഭവങ്ങളെ നിയമപരമായി വിപണിയിൽ വിന്യസിക്കാനുള്ള സംവിധാനമാണ്. തൊഴിലാളിയെ മനുഷ്യാവകാശമുള്ള വ്യക്തിയായി കാണുന്ന സമീപനം ഇവിടെ കാണാനില്ല. അവന്റെ യാത്രയെ നിയന്ത്രിക്കാനും അവന്റെ ഡാറ്റ ശേഖരിക്കാനും അവന്റെ തൊഴിൽജീവിതത്തെ നിരീക്ഷിക്കാനുമുള്ള ഒരു കേന്ദ്രികൃത സംവിധാനമാണ് ഇത് നിർമ്മിക്കുന്നത്.
നിയമം പറയുന്നത് “സുരക്ഷിത കുടിയേറ്റം” ആണെങ്കിലും, യാഥാർത്ഥ്യത്തിൽ അത് “നിയന്ത്രിത തൊഴിൽവ്യാപനം” ആണ്. അതിനാൽ ഈ ബിൽ പാസാക്കുന്നതിന് മുൻപ് പാർലമെന്റ് അടിയന്തരമായി തൊഴിൽ അവകാശങ്ങൾ ഉറപ്പാക്കുന്ന വ്യവസ്ഥകൾ ഉൾപ്പെടുത്തണം. സ്ത്രീകളും കുട്ടികളും ഉൾപ്പെടുന്ന പ്രവാസി തൊഴിലാളികൾക്കായി പ്രത്യേക സംരക്ഷണ വിഭാഗങ്ങൾ രൂപീകരിക്കണം. മടങ്ങിയെത്തുന്ന തൊഴിലാളികൾക്കായി പുനരധിവാസ ഫണ്ട് ഉറപ്പാക്കണം. തൊഴിലാളികളുടെ പരാതികൾ സ്വതന്ത്രമായി പരിഗണിക്കുന്ന ട്രിബ്യൂണൽ സംവിധാനം രൂപപ്പെടുത്തണം. ഡാറ്റാ സുരക്ഷയും വ്യക്തിഗത സമ്മതവും ഉറപ്പാക്കുന്ന നിയമങ്ങൾ നടപ്പാക്കണം.
ഇല്ലെങ്കിൽ ഈ ബിൽ ഇന്ത്യയുടെ ഗ്ലോബൽ സ്വപ്നങ്ങൾക്ക് പാലമല്ല, മറിച്ച് പ്രവാസികളുടെ വേദനയുടെ കയറ്റുമതിയും അവരുടെ അവകാശങ്ങളുടെ ഇറക്കുമതിയും മാത്രമായിരിക്കും. തൊഴിൽപ്രവാസം മനുഷ്യജീവിതത്തിന്റെ പ്രഗത്ഭമായ യാത്രയായി നിലനിൽക്കണമെങ്കിൽ, അതിന്റെ നിയമപരമായ അടിത്തറ മനുഷ്യാവകാശങ്ങളും സാമൂഹികനീതിയും ആയിരിക്കണം. അതില്ലെങ്കിൽ ഗ്ലോബൽ ഇന്ത്യയുടെ യാത്രയുടെ അവസാനം ദാസ്യത്തിന്റെ നിഴൽ മാത്രമേ കാണാനാകൂ.
Read more
(മിനി മോഹൻ : തൊഴിൽ അവകാശങ്ങൾ, കുടിയേറ്റ നയം, സാമൂഹികനീതി തുടങ്ങിയ വിഷയങ്ങളിൽ ഗവേഷണവും രചനയും നടത്തുന്ന പ്രവർത്തകയാണ്.)
